XTC - PART TWO

Volledig in overeenstemming met deze feestdag  - ik schrijf dit op Paaszondag, 2021 - begin ik met deze vraag: hoeveel popsongs kent u met als thema Pasen? Google maakte mij alvast niet veel wijzer. Zeker, verschillende christian pop charts leverden wel resultaten op maar hey, laat ons ernstig blijven. Popmuziek is tenslotte een serieuze aangelegenheid.

Nadat ik mijn vorige blog over XTC had gepubliceerd, bleef er één song in mijn hoofd rondspoken op een hardnekkige, welhaast vervelende manier. 

Vooral de melodie van het refrein: ik ging er mee slapen, woelde er 's nachts het bed mee overhoop en stond 's er ochtends mee op. Vervelend. Maar: wat een refrein!

Ik heb het over Eastern Theatre van XTC's album Apple Venus volume 1 (1999). Een echte parel in de beste Brian Wilson/Beatles traditie. Meer over XTC en over dit album lees je in mijn vorige blogpost.

Voor u verder leest moet u met oren en geest wijd geopend even de tijd nemen om naar dit nummer te luisteren:

 

  XTC - Easter Theatre

 Gold sun rolls around
Chocolate nipple brown
Tumble from your arms
Like the ground, your breasts swell
Land awake from sleep
Hares will kick and leap
Flowers climb erect
Smiling from the moist kiss of her rainbow mouth

Stage left
(Enter Easter and she's dressed in yellow yolk)
Stage right
(Now the son has died, the father can be born)
Stand up
(If we'd all breathe in and blow away the smoke)
New life
(We'd applaud a new life)

Odin mounts the tree
Bleeds for you and me
Splashing on the lamb
Gamboling with spring's step
Buds will laugh and burst
Racing to be first
Turning all the soil
As the promptress' fingers through her spinning script
Stage left
(Enter Easter and she's dressed in yellow yolk)
Stage right
(Now the son has died, the father can be born)
Stand up
(If we'd all breathe in and blow away the smoke)
New life
(We'd applaud a new life)

Easter in her bonnet
Easter in her hair
Easter are the ribbons
She tied everywhere

Stage left
(Enter Easter and she's dressed in yellow yolk)
Stage right
(Now the son has died, the father can be born)
Stand up
(If we'd all breathe in and blow away the smoke)
New life
(Hey)
Stage left
(Enter Easter and she's dressed in yellow yolk)
Stage right
(Now the son has died, the father can be born)
Stand up
(If we'd all breathe in and blow away the smoke)
In her bonnet
(Easter )
Everywhere
Easter
Easter
Easter
Easter

Aanvankelijk begreep ik hier maar weinig van. Muzikaal was ik wel gefascineerd geraakt door het contrast tussen enerzijds de spannende akkoorden van de strofes en anderzijds dat grootse refrein.

Kort daarop ontdekte ik een interessant YouTube filmpje waarin auteur/componist Andy Partridge ons vanuit zijn tuinhuisje uitlegt hoe het idee tot stand kwam. 

Andy Partridge explains how Easter Theatre Came To Be

Partridge is een verteller die af en toe graag afwijkt van het verhaal. Ik vat daarom hier even zijn 13-minuten durende uitleg van hierboven samen.

Compositie

Tijdens het voorjaar van 1986 was de band met Todd Rundgren in San Francisco Skylarking aan het opnemen. Tussen de opnames door speelt Partridge voor Colin Moulding een melodie voor. "Dit zit al maanden in mijn hoofd", zegt hij. "We moeten er echt iets mee doen". Het is het (tekstloze) refrein van Eastern Theatre. "Ja, mooi man", zegt Moulding maar er gebeurt verder niets mee. De melodie verdwijnt in de mist van Andy's onderbewustzijn. 

We spoelen vooruit naar 1994. In hetzelfde tuinhuisje zit Andy wat op een gitaartje te tokkelen. Hij verzint een reeks zeer aardse en donkere akkoorden. Nerveus banen zijn vingers zich een weg over het fretbord en gaandeweg ontstaat een stijgende progressie met de basnoten: E, F, G#, A#. 

Een aardse en stuwende sfeer. Alsof er iets diep vanuit de grond zich een weg naar boven baant. Het ritme is primitief, hijgend...heidens? Andy krijgt op zijn netvlies beelden van ontluikende kiemen en bloemen en er ontstaat een melodietje. Op het laatste A# akkoord wordt de druk nog hoger door de noot F# naar G te verhogen. De spanning is nu ondraaglijk! Wat nu? Plots...als een balletje wat jarenlang in de flipperkast van Andy's brein heeft rondgetold...is daar die melodie uit 1986 weer in al haar majestueuze pracht. Ze sluit naadloos aan!

Lyrics

Partridge laat zich kenmerken als impressionistisch songschrijver. Een songtekst wordt niet vrijblijvend verzonnen bij een muzikaal idee maar wordt van aanvang bepaald door de klankkleuren van de muziek. Akkoorden en melodie leiden zo vanzelf naar een tekstueel thema. In dit geval het beeld van opstuwende bloemen en ontluikende natuurkracht. 

Pasen is de tijd van nieuw leven, nieuwe voorplanting en vitaliteit, het begin van een nieuwe levenscyclus. Andy begreep daarom als kind nooit waarom deze periode werd gesymboliseerd door het beeld van een stervende man aan een kruis. 

Geïnspireerd door de Womans Encyclopedia of Myths and Secrets van Barbara Walker voert hij daarom de Germaanse godin Ēostre (Ostara) ten tonele met als symbolen eieren en lange haren. 

Ēostre

Partridge besluit Ēostre op een bühne te plaatsen zodat we haar in al haar schoonheid kunnen bewonderen, gekleed in eigeel versierd met linten en chocolade en haar lange haren weelderig gedrapeerd over haar lichaam.

Het tweede stukje tekst van het refrein gaat "now the sun has died, the father can be born". Een woordspelletje wat dan weer verwijst naar het christelijk aspect van Pasen. Door het sterven van Christus kan het christendom zich later vestigen als wereldgodsdienst en wordt de christelijke God de vader als het ware geboren. 

Arrangement

Voor het arrangement werd gekozen om de originele gitaarpartij te vervangen door houtblazers: hobo, klarinet en fagot versterken met hun donkerbruin geluid de heidense vibe wat wordt ondersteund door het bonkige 4/4 ritme van de percussie. 

Met deze context kunnen we nu opnieuw met meer betekenis naar deze prachtige track luisteren.  Play loud en vrolijk Pasen allemaal!

IN EXTASY FOR XTC

"How does it feel to be the greatest songwriter on earth?" vroeg een interviewer ooit aan Paul McCartney. "Dunno. You'd have to ask Neil Finn". 

Se non è vero, è ben trovato. 

Hoewel bovenstaande anekdote een broodje aap verhaal is, had Macca evengoed de namen Andy Partridge en Colin Moulding kunnen noemen, de twee songwriters van de Britse band XTC.

Een onderschat bandje. En daarom ga ik het er even over hebben. 

XTC werd al in de tweede helft van de jaren 70 opgericht en is een van de typische exponenten van wat later britpop zou gaan heten. Verder gegoochel met genrenamen zou hun eerste periode het best omschrijven als post-punk of bij ons new-wave. 

Aangevuld met drummer Terry Chambers repeteerden ze aanvankelijk eigen materiaal totdat ze een stevig en energiek podiumtrio waren. 

Andy Partridge

 Partridge en co. hechtten uiterst veel belang aan originaliteit. Hoewel er van in het begin duidelijk naar de Britse poptraditie uit de jaren 60 wordt teruggegrepen, kwam hun inspiratie aanvankelijk uit ska, dub en zelfs avant-garde. Typische (blues) cliché's uit de jaren 70 waren iets waar Partridge zich ver van wilde houden. 

Een typerende anekdote uit hun documentaire This is Pop is wanneer iemand op een sessie plots een Chuck Berry-cliché uit de gitaar perst, de gekende lick zoals hier in het begin van dit Youtube lesje te zien is (de rest mag je skippen):

"Don't you ever ernie again. I hate that, er-ni, er-ni, er-ni." riep Partridge geërgerd.

Ondanks een klein relletje over de single Statue Of Liberty - vandaag onvoorstelbaar maar het zinnetje In my fantasy I sail beneath your skirt kon in 1978 écht niet door de beugel op de BBC - braken de twee eerste albums White Music (1978) en Go 2 (1978) niet veel potten.

De doorbraak komt er met de plaat Drums and Wires (1979). Hier kiest de band voor een meer mainstream popgeluid. Ze waren het ondertussen wat beu geworden om de Talking Heads uit de Aldi te zijn.  

Iedereen die een beetje de popmuziek van de voorbije 40 jaar heeft gevolgd kent natuurlijk de single Making Plans For Nigel. Toch neigt hun sound - geheel in de tijdsgeest - nog steeds meer naar The Police dan naar pakweg de latere Beatles. Dat zou veranderen. 

Colin Moulding

Vanaf nu hoor je ook dat het duo een goede neus heeft voor songteksten. Nigel is minimalistisch, typisch new-wave maar heeft al verschillende betekenislagen. Moulding schreef de song deels autobiografisch: zijn vader wilde dat hij zijn haar liet knippen en een normale baan zocht die hij graag zou doen. Het verhaal van zo veel artiesten. Maar het gaat natuurlijk ook over British Steel, het overheidsbedrijf wat door Margaret Thatcher dringend moest worden geprivatiseerd. Daarna moest Nigel/Colin er gaan werken en gelukkig zijn. Tenminste, dat was het plan voor Nigel.

In plaats daarvan werkt Moulding samen met Partridge hard aan een opvolger voor Drums and Wires. Black Sea (1980) is een beetje een overgangsplaat. Er komt meer gitaar op de voorgrond en de arrangementen zijn spaarzamer.  

Tussen 1980 en 1981 tourt de band als voorprogramma van The Police om Black Sea te promoten. Vliegtuig op, vliegtuig af, spelen in grote stadions, vandaag Cleveland, morgen Nieuw-Zeeland...voor Partridge die worstelt met een Valiumverslaving wordt het te veel en hij stort in. Hij wil niet langer toeren. 

Er zijn twee soorten bands: zij die decennialang variaties op hetzelfde maken en zij die op enkele jaren tijd vervellen tot iets nieuws en zich steeds opnieuw heruitvinden. Je mag zelf twee keer raden tot welke categorie XTC behoort. De plaat English Settlement (1982) wordt door fans en critici vaak als de allerbeste plaat van XTC beschouwd. Net zoals The Beatles na 1966 moet Partridge niet langer rekening houden met het feit of de arrangementen live te brengen zijn. De fantasie kan nu de vrije loop.

Ook de inbreng van nieuwe gitarist Dave Gregory is daar niet vreemd aan. De single van de plaat wordt Senses Working Overtime omdat platenlabel Virgin daarvoor kiest. Zelf zegt Moulding dat het een beetje ironisch is dat de song lijkt op "iets wat Genesis of Queen zouden hebben gemaakt". Toevallig twee bands die enkele jaren daarvoor vaak werden weggehoond.

Songs als Yacht Dance en Melt The Guns lichten een tip van de sluier op over welke muzikale paden verder zouden verkend worden. 

XTC

De jaren 80 zijn zich ondertussen volop aan het voltrekken met alle gekende muzikale ups en downs.  Verschillende XTC-albums volgen elkaar op, met wisselend hitsucces. Voor Dukes Of The Stratosphere is zelfs gekozen om een Sgt. Peppertje te doen: een fictieve band bedenken die volledig vrij is om andere en psychedelische paden te bewandelen, maar feitelijk gewoon XTC in vermomming is. 

Ik sta verder nog even stil bij enkele van mijn favorieten. In 1986 verschijnt Skylarking. Te midden van hitparades vol koele synthesizerpop, ratelende sequencers en platgecompresseerde vocals is deze plaat een echte verademing. 

De Dukes hebben hun sporen nagelaten en het album staat vol invloeden uit de jaren 60. Vaak kamerbreed, trippy en relaxed van productie. Die productie was overigens niet probleemloos: er werd samengewerkt met de Amerikaanse producer/muzikant Todd Rundgren en dat liep moeilijk. Vaak stonden de meningen van Partridge en Rundgren lijnrecht tegenover elkaar. 

Toch mag het resultaat er zijn zoals de singles Grass maar vooral Dear God bewijzen. Een ontroerend maar bijtend statement waarbij een met zijn geloof worstelende agnost zich tijdens de drammerige bridge razend maakt op al het leed wat God de mensheid aandoet. Ronduit meesterlijk, zowel muzikaal als tekstueel. 

DEAR GOD

Dear God, hope you get the letter and
I pray you can make it better down here
I don't mean a big reduction in the price of beer
But all the people that you made in your image
See them starving on their feet
'Cause they don't get enough to eat from God
I can't believe in you

Dear God, sorry to disturb you but
I feel that I should be heard loud and clear
We all need a big reduction in amount of tears
And all the people that you made in your image
See them fighting in the street
'Cause they can't make opinions meet about God
I can't believe in you

Did you make disease and the diamond blue?
Did you make mankind after we made you?
And the Devil too!

Dear God don't know if you noticed but
Your name is on a lot of quotes in this book
And us crazy humans wrote it, you should take a look
And all the people that you made in your image
Still believing that junk is true
Well I know it ain't, and so do you
I can't believe in
I don't believe

I won't believe in heaven or hell
No saints, no sinners, no devil as well
No pearly gates, no thorny crown
You're always letting us humans down
The wars you bring, the babes you drown
Those lost at sea and never found
And it's the same the whole world 'round
The hurt I see helps to compound
The Father, Son and Holy Ghost
Is just somebody's unholy hoax
And if you're up there you'll perceive
That my heart's here upon my sleeve
If there's one thing I don't believe in

It's you
Dear God.

Uiteraard kan het niet anders dat dit liedje in de Verenigde Staten voor grote controverse zorgt. Interessant is wel dat Partridge zelf niet wild was van de song omdat de inhoud niet in overeenstemming was met zijn eigen meer genuanceerde kijk op religie. Desondanks werd het nummer voor meer simpele zielen een ééndimensionaal strijdlied tegen religie. Tja...

De jaren 90 brengen de platen Oranges & Lemons (1989), een meer commercieel poprock album wat tracht de Amerikaanse markt verder te veroveren en Nonesuch (1992) met als bekendste singles Balad Of Peter Pumpkinhead en The Dissapointed. 

De meeste songs worden nu door Andy Partridge geschreven. Ook hij moet niet onderdoen voor originaliteit als tekstschrijver:

Well man created the cardboard box to sleep in it
And man converted the newspaper to a blanket
Well you have to admit
That he's come a long way
Since swinging about in the trees 

Kiezen is verliezen, maar ik denk dat  Apple Venus Volume 1 (1999) misschien mijn favoriet album is wanneer het gaat om het verder verkennen van de mogelijkheden van uitgebreide orkestratie en het gebruik van niet-conventionele akkoordenprogressies. 

De eerste track, River Of Orchids is fascinerend vanaf het eerste druppeltje tot de fade out: laag na laag wordt iets magisch opgebouwd. Daarna volgt het poppy I'd Like That om even met de voeten op de grond te komen (alhoewel?).

Easter Theatre, Knights In Shiny Karma, Greenman... smaken verschillen maar voor mij staan er geen slechte tracks op dit album. 

Na het vervolgalbum, het rockende Wasp Star (Apple Venus Volume 2) (2000) en nog wat compilatiealbums is omstreeks 2008 de samenwerking Partridge/ Moulding stilaan opgedroogd. De laatste zou interesse in muziek en schrijven volledig zijn verloren en ook Partridge glijdt rustig naar zijn pensioen toe. 

Vandaag, in 2021 vind ik deze band een beetje vergeten en ondergewaardeerd behalve dan bij fans en kenners. Ik hoop met deze kleine en onvolledige anthologie over hun werk dit een klein beetje te hebben rechtgezet. 

Hey, hey, the clouds are grey
There's straw for the donkeys
And the innocents can all sleep safely
All sleep safely

Meer info en discografie op:

https://www.musicmeter.nl/artist/15844/